Orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Merkantil Car Zrt. i Inni przeciwko Węgrom

W dniu 20 grudnia 2018 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka opublikował decyzję z dnia 27 listopada 2018 roku w sprawie Merkantil Car Zrt. i Inni przeciwko Węgrom (skarga nr 22853/15 i cztery inne), w której stwierdził niedopuszczalność skarg. Decyzja jest ostateczna.

Sprawa dotyczyła skarg pięciu spółek, członków grupy bankowej OTP z siedzibą w Budapeszcie: Merkantil Car Zrt, Merkantil Bank Zrt, OTP Jelzálogbank Zrt, OTP Bank Nyrt oraz OTP Ingatlanlízing Zrt.

Na Węgrzech w następstwie kryzysu finansowego z 2008 roku wprowadzono szereg ustaw aby pomóc obywatelom w radzeniu sobie z wysokim poziomem krajowego zadłużenia konsumentów. W 2014 roku Parlament uchwalił ustawę o jednolitości (Uniformity Act), która wprowadziła do ustawodawstwa orzeczenia Kúria (Sąd Najwyższy) dotyczące umów pożyczek konsumenckich. Wprowadzono również domniemanie, że standardowe warunki umów, które nie zostały indywidualnie wynegocjowane i które dopuszczały jednostronny wzrost stóp procentowych, opłat i kosztów, są nieuczciwe, chyba że były zgodne z siedmioma zasadami, wcześniej określonymi przez Kúria.

Zgodnie z ustawą o jednolitości, domniemanie nieuczciwości mogło zostać obalone w sądzie, z czego skarżące spółki próbowały skorzystać. Skarżący twierdzili jednocześnie, że ustawa o jednolitości wprowadziła nowe standardy prawne z mocą wsteczną, naruszając ich prawa.

Sądy krajowe uznały, że jeden lub więcej warunków umów w tych sprawach nie spełniało ww. siedmiu zasad. Sądy powołały się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z listopada 2014 roku, który zatwierdził nowe przepisy. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że ustawa sprecyzowała jedynie ogólne wymogi dotyczące uczciwości, które już istniały, a więc nie można uznać aby wprowadzało nowe, retroaktywne zasady. Trybunał Konstytucyjny utrzymał również w mocy wprowadzone ograniczenia proceduralne w prawie, w tym krótkie terminy i poparł ustawowy cel usprawnienia procesu prawnego ze względu na potencjalnie dużą liczbę sporów dotyczących pożyczek.

Przed ETPCz, opierając się na art. 6 (prawo do rzetelnego procesu) Konwencji, skarżący podnieśli zarzut braku równości broni w postępowaniu wszczętym na podstawie ustawy o jednolitości. Argumentowali również, że domniemanie nieuczciwości niektórych standardowych warunków umów było w praktyce niemożliwe do obalenia.

Zgodnie z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji (ochrona własności), skarżący zarzucili, że ustawa o jednolitości została zastosowana niezgodnie z prawem i że nastąpiła nieproporcjonalna ingerencja w ich prawa.

Skarżący argumentowali, że ustawa z 2014 roku z mocą wsteczną zaklasyfikowała warunki umowne jako nieuczciwe i podnieśli, że Grupa OTP Bank musiała zapłacić klientom 142 miliardy HUF. Wprowadzone środki prawne nie uwzględniły korzyści, jakie klienci czerpali z kredytów w walutach obcych, ani też faktu, że inna ustawa już zapewniała klientom korzystne rozwiązania.

Ponadto skarżący stwierdzili, że celem przepisów było udzielenie pomocy klientom, którzy zaciągnęli kredyty w walutach obcych i których spłaty wzrosły z powodu kryzysu. Jednakże ich zdaniem wzrost kosztów rat był spowodowany zmianami kursów walut a nie jednostronnym wzrostem stóp procentowych i opłat.

Trybunał zauważył, że wprowadzone przepisy proceduralne miały zastosowanie do wszystkich, a nie tylko do skarżących spółek. Trybunał nie miał również wątpliwości, że przyspieszone, uproszczone rozpoznawanie spraw realizowało uzasadnione cele ochrony konsumenta i sprawnego wymiaru sprawiedliwości.

Nic nie wskazywało na to, że skarżące spółki nie były w stanie dotrzymać terminów, które nie powinny stanowić dla nich zaskoczenia, jako że same wszczęły postępowanie.

Sąd zauważył, że ustawodawstwo nie zostało wdrożone w celu rozstrzygnięcia wyniku postępowania na korzyść państwa – co było powodem stwierdzenia naruszeń we wcześniejszych sprawach - ale w celu ochrony konsumentów i ogólnego interesu publicznego. Skarżący musieli mieć również świadomość, że standardowe warunki umowy mogą zostać uznane za nieuczciwe na mocy dyrektywy Unii Europejskiej w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Unfair Terms Directive) z 1993 roku, obowiązującej na Węgrzech od 2004 roku.

Trybunał nie podzielił zdania skarżących, że nie ma możliwości obalenia domniemania nieuczciwości. Choć rzeczywiście działa ono na korzyść konsumentów, spółki miały okazję przedstawić swoje stanowisko i nic nie wskazywało, aby standard dowodu został ustalony zbyt wysoko. Sądy krajowe nie działały w sposób arbitralny i fakt, że argumenty skarżących spółek zostały odrzucone, nie był sam w sobie naruszeniem zasad rzetelnego procesu sądowego lub równości broni.

Trybunał zbadał, czy osiągnięto właściwą równowagę między interesem ogólnym a potrzebą ochrony praw spółek, zauważając, że państwa mają szeroki margines swobody w odniesieniu do regulacji sektora bankowego i odpowiedzi na kryzys finansowy.

Trybunał stwierdził, że przepis spornej ustawy dotyczący przedawnienia nie był niezgodny z art. 1 Protokołu nr 1.

Jeśli chodzi o kwestię proporcjonalności, Trybunał zauważył, że skarżące spółki miały możliwość podjęcia próby obalenia domniemania nieuczciwości. Ponadto postępowania wszczęte przez konsumentów przeciwko spółkom były już w toku, gdy nowe prawo weszło w życie, a ich wynik najprawdopodobniej byłby taki sam jak pod rządami ustawy o jednolitości, jedynie zostałby osiągnięty po znacznie dłuższym czasie. Poza kwestionowanymi warunkami, umowy pożyczek były w dalszym ciągu ważne, a roszczenia skarżących spółek z ich tytułu nie wygasły.

Z uwagi na powyższe Trybunał uznał skargi za oczywiście bezzasadne i skreślił sprawę z listy.